Terug van vakantie: Uitgerust of … ‘uitgeblust’?

Veel mensen komen in de periode juni-september terug van vakantie. Ik hoop dat je op jouw vakantie, onlangs of nog in het verschiet, kunt terug kijken als een ontspannen periode, die je hebt kunnen benutten zoals jij het wenst. Voor mij geldt dat de laatste jaren gelukkig wel. Ik weet door ervaring zelf heel goed wat een ontspannen vakantie je kan opleveren, maar ook wat het gevolg is als je vakantie niet loopt zoals je had gewenst of als je niet voldoende kunt opladen / herstellen.

Uit onderzoek van Psychologie Magazine is gebleken dat bijna 40 procent van de Nederlanders zich meerdere malen per week oververmoeid voelt of opgebrand; ruim de helft is regelmatig gestrest. Veel van deze mensen hebben werk. Statistisch gezien werkt een deel daarvan in jouw organisatie.

Stressoren

Daardoor kan iemand na de vakantie bekaf aan het werk gaan… en niet de mogelijkheid hebben om dit gevoel om te buigen. Door (on)verwachte omstandigheden, vaak al voorafgaand aan de vakantie ontstaan, die druk en stress veroorzaken:

• Een baas of klant die tijdens je vakantie regelmatig allerlei vragen aan je stelt, per mail of mobiele telefoon;
• Een complex project waaraan je werkt, dat je maar niet van je af kunt zetten;
• Conflicten thuis en/of op het werk;
• Gezins- of familieleden die afhankelijk van je zijn;
• Je partner of jij hebben vlak voor de vakantie te horen gekregen dat je wordt overgeplaatst of erger, ontslagen;
• Onverwachte ziekte of overlijden van een gezinslid voor of tijdens de vakantie;
• Een familielid of vriend die plotseling overlijdt of waarvan je weet dat die binnenkort overlijdt;
• Je partner en jij gaan uit elkaar en in deze emotioneel zware periode deel je (voor het eerst) de kinderen: je bent drie weken zónder ze geweest. En drie weken mét ze. Alleen… ;
• Je hebt een samengesteld gezin en jullie zijn hele dagen, zelfs weken, in de ‘nieuwe’ samenstelling bij elkaar;
• Je zorgt voor een zieke vriend of een ziek familielid;
• Je bent zelf ziek geweest;
• Je hebt last van stressklachten gehad, zoals bijvoorbeeld slapeloosheid, rugklachten, prikkelbaarheid.

Je hebt dus heel veel energie gegeven en hebt te weinig nieuwe energie opgedaan, waarbij uiteenlopende emoties een rol speelden. Deze lijst is nog veel verder uit te breiden. Maar ik denk dat dit goed inzicht geeft in de mogelijke achtergronden van (jezelf of) een medewerker of collega die niet uitgerust, maar ‘uitgeblust’ van vakantie terug komt.

Weer opladen is voor iedereen juist zó nodig! Niet alleen voor iemand zelf, maar ook voor het gezin of andere directe omgeving.

Want wat gebeurt er, als je vakantie hebt, je er hoogstwaarschijnlijk naar hebt toegeleefd om los te komen van overige stressfactoren, en het valt tégen door dergelijke ingrijpende levensgebeurtenissen? Daarbij kan dit misschien wel de bekende druppel zijn…

Stress, angst en spanning: wat doet het met je lijf?

Stress is vaak het gevolg van langdurige spanning of angst. Spanning en angst zorgen ervoor dat je lichaam in een staat van alertheid komt. Het is een ingewikkeld systeem wat er al in de oertijd voor zorgde dat we onszelf langere tijd kunnen beschermen tegen gevaar door te vluchten, vechten of bevriezen. De stoffen die daarbij vrij komen en de lichamelijke reactie als gevolg ervan zijn nog steeds hetzelfde: alertheid, verhoogde hartslag, diepere ademhaling, opgejaagd gevoel en het immuunsysteem dat onderdrukt wordt.

Adrenaline en noradrenaline verhogen de hartslag

Door angst of spanning worden de zogenaamde stresshormonen getriggerd. Adrenaline en noradrenaline zijn verantwoordelijk voor de verhoogde hartslag en de diepere ademhaling. Het lichaam is in een staat om te kunnen vechten of te vluchten: er wordt meer zuurstof rondgepompt naar de spieren die betrokken zijn voor dergelijke handelingen, het bloed gaat sneller stromen. Het lichaam zorgt bij voorbaat voor voldoende afkoeling door te gaan zweten.

Cortisol: spierafbraak en onderdrukking van het immuunsysteem

Daarnaast komt er een ander stresshormoon vrij uit de bijnierschors: cortisol. Dit hormoon zorgt ervoor dat de bloedsuikerspiegel omhoog gaat, met andere woorden: er komt meer glucose in het bloed. Zo is er voldoende energie paraat om weerstand te bieden tegen gevaar. De glucose wordt vrijgemaakt, door eiwitten uit spierweefsel af te breken.

Cortisol heeft nog een andere functie: Het onderdrukt het immuunsysteem. Het immuunsysteem is van groot belang bij het remmen van ontstekingen en het bevorderen van herstel. Maar wanneer er direct gevaar dreigt, zorgt het lichaam ervoor dat alle energie paraat is om zichzelf tegen het directe gevaar te beschermen: de functie van het immuunsysteem wordt als het ware uitgesteld om ook hierop energie te besparen.

Dagelijkse stress

Natuurlijk komen we in deze moderne tijd nauwelijks meer in aanraking met dat soort gevaar, waardoor we letterlijk moeten kiezen tussen vechten of vluchten. We leven niet in de natuur, we zijn niet omringd door wilde beesten en we leven ook niet in oorlog. Toch zijn er nog wel degelijk dingen die ons op psychologisch en sociaal niveau bang maken of stress opleveren. Dit activeert net zo goed de stresshormonen en de lichamelijke reactie blijft even ingrijpend – ook al is er dus geen letterlijke noodzaak om te vechten, te bevriezen of te vluchten. Wanneer de factoren die stress en spanning veroorzaken zich oplossen, zal ook het lichaam zich herstellen. Maar wanneer de oorzaak niet weggaat, of iemand is niet in staat om zich te herstellen, dan blijft het lichaam in een staat van stress. De stresshormonen kunnen dan op korte en lange termijn negatieve effecten hebben. Dan herstelt het lichaam niet meer vanzelf na het wegnemen van de oorzaak. Het stresssysteem is ontregeld. Herstel vraagt veel tijd. Die tijd kan met professionele begeleiding zo kort mogelijk worden gehouden.

Gevolgen van langdurige stress door cortisol, het sloophormoon

Naast het opgejaagde gevoel van stress en spanning, heeft cortisol in geval van langdurige stress een aantal negatieve effecten op het lichaam (zowel op korte als lange termijn) en vervolgens thuis en op het werk:

• diabetes en overgewicht -> verminderde concentratie op het werk
• vermoeidheid en slapeloosheid -> onvoldoende alert op het werk
• depressie -> negatieve uitstraling naar klanten en collega’s
• versnelling van veroudering -> vaker verzuim op de werkplek
• negatieve effecten op de spijsvertering -> vaker verzuim op de werkplek of een ziekmelding
• verminderde werking van het imuunsysteem: ontstekingen, o.a. verminderde werking tegen kanker -> vaker een ziekmelding of uitgestelde re-integratie
• spierafbraak -> minder goed in staat fysiek werk te verrichten, risico op bedrijfsongeval
• verminderd libido -> snel geërgerd, veroordelend, minder flexibel
• hart- en vaatziekten -> langdurige arbeidsongeschiktheid

Hoe vang je iemand op die met stressgevoelens van zijn vakantie terugkomt?

Realiseer je je voldoende wat voor gevolgen dat kan hebben voor diegene en zijn directe werkomgeving? Kan je voldoende begrip tonen voor iemands situatie? Aangetoond is dat deze medewerkers groot belang hebben bij sociale steun. Oók op het werk! Ze zullen hierdoor beter en sneller herstellen. Een (preventief) bezoek aan een goede bedrijfsarts kan hieraan een waardevolle bijdrage leveren.

Wanneer iemand de oorzaak van de stress wegneemt, zullen doorgaans ook de gevolgen verdwijnen. Maar het wegnemen van de stressor (zie bovengenoemde oorzaken bijvoorbeeld) is vaak niet zo snel gedaan. En de vraag is in hoeverre het stresssysteem is ontregeld, om dan nog te kunnen herstellen zonder interventies.
Toch zijn er voor iemand op de korte termijn mogelijkheden om de gevolgen van cortisol enigszins te verlichten, zoals:

• verminderen van gebruik van alcohol en koffie, voldoende water drinken en gezond en gevarieerd eten;
• ervaren van sociale én functionele steun;
• begeleiding inzetten door een stresscoach of (bedrijfs)counselor.

De meerwaarde van bedrijfscounseling en CSR-coaching

Het Centrum Beroepsziekten meldt dat in 2018 58% van het ziekteverzuim psychisch van aard is, waarvan driekwart overspannenheid/burn-out betreft. Bedrijfscounselling is bij uitstek geschikt om psychische klachten (vaak als gevolg van uitputting van lichaamsfuncties) te doen verminderen. Werknemers kunnen voordat zij ziek worden al vertrouwelijk met een bedrijfscounselor praten. De werknemer krijgt door counseling helder zicht op waar het knelt. De werknemer blijft zelf verantwoordelijk, en kan zich zodanig ontwikkelen dat hij ook in de toekomst probleemoplossend te werk kan gaan. Door te praten over de lastige situatie(s) en daar actief mee aan de slag te gaan, duurt de situatie minder lang, en zal de werknemer zich niet zo snel ziek melden. Een bedrijfscounselor heeft bovendien naast counselingsvaardigheden kennis van problemen die zich op de werkvloer kunnen voordoen. Die inhoudelijke kennis kan helpen bij het opsporen van de kern van het probleem, zodat sneller een passende oplossing gevonden wordt.

Bij stresscoaching volgens de CSR-methode worden stressklachten en burn-out op een psycho-biologische manier aangepakt. Iemand wordt gecoacht op drie niveaus: lichaam, gedrag en psyche. ‘CSR’ staat voor Chronische Stress Reversal: het terugdraaien en herstellen van de (ziekmakende) effecten van chronische stress.

De toekomst ziet er weer heel anders uit voor je medewerker! Maar ook voor jou als leidinggevende en de collega’s.
Waarom zou je het iemand (of jezelf) niet gunnen..?