Er is een verwarrende tijd aangebroken. Niets is meer zoals het was. Voor niemand op de hele wereld. Dat dit de hele wereldbevolking bezighoudt, kan ons verbinden én tegelijk verdelen. Dat is het effect wat (dreigend) verlies op ons kan hebben.

Tijdens mijn opleidingen bij De School voor Transitie leerde ik over verlies. Ik leerde over en van mijn eigen geleden verliezen. Over soorten en lagen van verlies, over het belang van het erkennen van verlies, over afscheid nemen en het belang van rouwen. Een prachtig model dat daarbij wordt gebruikt is de Transitiecirkel. In het leven geroepen door George Kohlrieser, Piet Weisfelt, Wibe Veenbaas, Jakob van Wielink en Leo Wilhelm.

De manier waarop we omgaan met verlies, afscheid en rouw, wordt gevormd door de manier waarop we geleerd hebben ons te hechten en verbindingen aan te gaan. Dat heeft invloed op hoe we veerkracht opbouwen en hoe we werkelijk in staat zijn intimiteit te delen.

Door alle ervaringen die we in het leven hebben opgedaan, de pijn van verlies die we hebben gevoeld, is de menselijke neiging om bij nieuw verlies de linker kant van de cirkel over te slaan. Bij nieuw verlies wordt vaak oud verlies weer aangeraakt. We gaan dan door, omdat we ons daar niet altijd van bewust zijn én het te pijnlijk is stil te staan bij wat verloren is gegaan of dreigt te gaan. Controlegedrag houdt ons lang ‘overeind’. Dat noemen de makers van de cirkel: ‘de bocht afsnijden’. Er ontstaat gestolde rouw.

In deze corona-crisis ervaren alle mensen in meer of mindere mate verlies. Hierdoor kunnen angstgevoelens worden opgewekt. Daardoor hebben we het gevoel de controle te verliezen en kan er paniek ontstaan. Paniek, dat aan oud verlies raakt.

Want ieder mens heeft ook zijn eigen rugzak met verlies, voor de buitenwereld grotendeels onzichtbaar en voor onszelf deels onbewust aanwezig. Om die te kunnen dragen ontwikkelen we gedrag dat daarvoor nodig is.

Laat ik mezelf hierin als voorbeeld nemen: vanaf mijn pubertijd tot mijn burn-out negen jaar geleden, was ik altijd druk, trok ik er veel op uit, kon ik geen rust bij mezelf vinden en zocht ik onbegrensd bevestiging bij anderen. Een thuis kon ik moeilijk vinden, laat staan dat ik me thuis voelde bij mezelf. Logisch dus, die burn-out. Omdat ik nooit eens momentjes rust nam en ik mezelf er ook geen toestemming voor kon geven, moest mijn lichaam wel aan de bel trekken om de grote noodzaak daarvan duidelijk te maken.

Dat betekende dat ik in de ruststand moest. Als ik daaraan terugdenk, kan ik de onrust van toen zo weer voelen in mijn lijf. De roofbouw moest gestopt. En omdat ik daar geen begeleiding bij had, wist ik niet hoe dat moest. Ik ontkende, want ik was bang voor wat er komen ging. Ik leed aan controleverlies en fysieke uitputting. Dat uitte zich in boosheid op iedereen om me heen. Van binnen voelde ik me angstig en verdrietig.

Dit zijn normale gevoelens bij verlies. Ik had alleen niet goed geleerd deze te (h)erkennen, er over te praten laat staan ze echt te voelen.

Het duale procesmodel van rouw laat heel goed zien waar ik mee bezig was. Altijd in actie. Nooit rust. Controlemechanismen inbouwen. Alleen maar aan de rechterkant van het model verkeren. De linkerkant vermijden.

Ik leerde dat die onrust en het controlegedrag mijn dekmantel was van rouw die ik niet had genomen. Rouwen is het toelaten van alle gevoelens die met verlies gepaard gaan. Dat kunnen we niet alleen. Mijn burn-out kwam dan ook niet toevallig vlak nadat ik het contact met mijn vader na 29 jaar herstelde. Het had zijn weerslag op ons hele gezin. Wat mocht ik mij gelukkig prijzen met een partner die er onvoorwaardelijk voor mij kon zijn. En met professionele hulp (helaas pas na een halfjaar en alleen gericht op de psychologische kant) waardoor ik ging inzien wat er onder de oppervlakte ‘veilig’ was weggestopt. Zo werd ik veilig heen en weer geslingerd tussen beide kanten van het model. Ik leerde rouwen.

Maar wat … als je alleen bent met je verlies? En je je daar niet eens zo bewust van bent, maar je gedrag je jarenlang van hot naar her brengt. Je verkeert te veel ‘op rechts’ (met risico op burn-out), om het verlies van controle niet te hoeven voelen. Waar moet je dan naartoe?

En wat, als in deze Corona-crisis van je wordt verwacht dat je zoveel mogelijk thuisblijft en niet naar drukke of gezellige buitenplaatsen mag. Hierdoor word je misschien onherroepelijk naar de linkerkant van dit rouw-model wordt gebracht (angst- en depressiegevoelens). Wat vraagt dat van je? Hoe doe je dat? Wat is je thuis dan? En waar?

Dat is voor veel mensen een grote uitdaging. Ik denk daarbij aan een van mijn cliënten. De woorden die hij vorige week na een beeldbelsessie met me deelden waren:

“Dank je wel weer! Heel fijn om met je te praten, voel me sterker nu en meer zelfverzekerd (en ik ben hier nog maar net mee begonnen). Hiervoor was ik altijd alleen met mijn gevoel, voelde me niet begrepen en daardoor ging ik aan mezelf twijfelen.”

Hij vluchtte jarenlang in middelen en gedrag die ervoor zorgden dat hij zijn pijn niet hoefde te voelen. Gelukkig kan hij via beeldbellen nu deze steun ervaren. En in verbinding oefenen om in vertrouwen bij zichzelf thuis te komen. Doordat hij leert dat het normaal is wat hij voelt. En dat hij leert wat hij nodig heeft om zichzelf gerust te (laten) stellen.

Veel mensen ontberen deze steun en hebben ‘m juist zo nodig nu. Want, wie ben je, als de dingen die je doet nu wegvallen? Dat kan pijnlijke antwoorden opleveren. Vooral als je het antwoord daarop nog niet kunt vinden. En toch is die zoektocht waardevol.

Begrip is in ieder geval één antwoord. Dat helpt ons om liefdevol naar onszelf en naar de ander blijven, ook al keuren we het gedrag van de ander af. Laten we oefenen met verbinden, zeker nu het zo spannend is.

Mensen die door de quarantaine te lang aan de linkerkant van het rouwmodel dreigen te verkeren, worden uitgenodigd tot nieuwe vormen van contact maken.

Er zijn tegenwoordig praktische manieren om in deze situatie toch met elkaar in verbinding te blijven. Met middelen als ZOOM, Skype, FaceTime en WhatsApp-bellen kunnen we elkaar zien. Dat helpt een gevoel van geruststelling in ons lichaam te creëren. De programma’s ZOOM en Skype en de app Houseparty maken het mogelijk om met meerdere mensen tegelijk in verbinding te zijn. Als je je alleen voelt, probeer dan eens via deze weg contact met een kennis te leggen.

Je kunt ook een wandeling maken met iemand uit je omgeving, op 1,5 meter afstand.

Als dat onvoldoende werkt, zijn er tips bij angst- en paniekgevoelens en een fijne ontspanningsoefening (wachtwoord: zorgvoorjezelf). Beschreven en ingesproken door mijn collega-CSR®-coach en adem- en ontspanningstherapeut Janet van den Broek.

Zo kan je beginnen met de vraag te stellen aan de ander: “Hoe is het voor jou, om nu vaak in huis te moeten zijn?”. Een nieuwe manier die uitnodigt ervaringen en gevoelens met elkaar te delen en tips uit te wisselen.

Ik ben er zelf deze week mee begonnen. Ik vond steun en geruststelling.

Oefen je mee?